پلهبرقی، بیش از آنکه صرفاً یک وسیله مکانیکی برای جابجایی عمودی باشد، یکی از ارکان کلیدی شهرنشینی مدرن و نمادی از تحول در معماری و مدیریت فضاهای عمومی است. این اختراع که در اواخر قرن نوزدهم متولد شد، به تدریج به عنصری جداییناپذیر در شریانهای حیاتی کلانشهرها—از ایستگاههای مترو و فرودگاهها گرفته تا مراکز خرید عظیم و ساختمانهای اداری—تبدیل شد و توانست جریان حرکت انسان را به شکلی کارآمد و پیوسته مدیریت کند.
برای آشنایی بیشتر با انواع پله برقی ها و کاربردهای آنها در ساختمانها و فضاهای عمومی، میتوانید به صفحه معرفی پلهبرقیها در سایت مراجعه کنید.
این گزارش، سفری تحلیلی را از نخستین جرقههای ایده پلهبرقی در جهان صنعتی آغاز میکند، به بررسی فرآیند تجاریسازی و بلوغ فناورانه آن در سطح جهانی میپردازد و در نهایت، بر داستان منحصربهفرد و پرفرازونشیب ورود، انطباق و صنعتیسازی این فناوری در ایران تمرکز میکند. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش محوری است: صنعت پلهبرقی ایران چگونه در موازات با روندهای جهانی و در پاسخ به چالشهای بومی منحصربهفرد خود، تکامل یافته و به جایگاه کنونی دست یافته است؟
پلهبرقیها بهعنوان یکی از اختراعات مهم در تاریخ حملونقل عمودی، ابتدا در ذهن مبتکران شکل گرفتند و سپس با تحولات فناوری به ابزاری کلیدی در مدیریت فضاهای عمومی تبدیل شدند. از آن زمان تا امروز، پلهبرقیها همواره در حال تحول بودهاند تا بهطور مؤثرتر و ایمنتر جابجایی افراد در فضاهای مختلف را تسهیل کنند.
اولین قدمهای مستند در تاریخچه پلهبرقی به سال ۱۸۵۹ میلادی برمیگردد، زمانی که ناتان ایمز (Nathan Ames) از ماساچوست آمریکا پتنت "پلههای گردان" (Revolving Stairs) را ثبت کرد. این اختراع، که میتوانست مسافران را از یک سو بالا و از سوی دیگر پایین بیاورد، اگرچه هیچگاه به مرحله تولید نرسید، اما ایده اولیهای را شکل داد که بهطور مستقیم بر طراحیهای بعدی تأثیر گذاشت. هرچند این ایده ابتدایی در عمل به پلهبرقیهای مدرن شبیه نبود، اما بنیانگذار بسیاری از نوآوریهای بعدی در این صنعت شد.
اگرچه ایده اولیه پلهبرقی از زمان ایمز شکل گرفت، اما اولین نمونه کاربردی آن در سال ۱۸۹۶ توسط جسی ویلفورد رنو (Jesse W. Reno) بهعنوان "آسانسور شیبدار" یا "نوار نقاله بیپایان" معرفی شد. این دستگاه اولین بار در اسکله اولد آیرون نیویورک به نمایش درآمد و توانست در طی یک دوره نمایش دو هفتهای، ۷۵ هزار نفر را جابجا کند. هرچند این دستگاه مشابه پلهبرقیهای مدرن نبود، اما بهطور قابل توجهی جابجایی افراد را سادهتر میکرد.
همزمان، جورج ای. ویلر (George A. Wheeler) طرح دیگری برای یک پلکان متحرک با پلههای مسطح ارائه کرد که بیشتر شبیه به پلهبرقیهای امروزی بود. این دو طرح از آغاز روندهای متفاوتی را در توسعه پلهبرقیها شکل دادند که یکی به مسیر استفاده از تسمه نقاله با شیب و دیگری به ایجاد پلهبرقیهای مدرن انجامید.
یکی از مهمترین تحولات در تاریخ صنعت پلهبرقی، تجاریسازی این فناوری توسط شرکت اوتیس بود. چارلز سیبرگر، مهندس شرکت اوتیس، با خرید پتنت طرح ویلر و بهبود آن، اولین پلهبرقی تجاری را در نمایشگاه جهانی پاریس در سال ۱۹۰۰ معرفی کرد. این مدل با پلههای مسطح طراحی شده و توانست موفقیت بزرگی را به دست آورد.
پس از این موفقیت، نام "Escalator" بهطور رسمی به ثبت رسید و از آن زمان تا امروز به عنوان نام تجاری برای پلهبرقیها شناخته شده است. این برند در واقع نشاندهنده نوآوری در حملونقل عمودی و استانداردسازی این صنعت بود.
پس از موفقیت در نمایشگاه جهانی پاریس، پلهبرقی به سرعت در سراسر جهان مورد استقبال قرار گرفت. اولین نمونههای آن در ایستگاههای مترو لندن در سال ۱۹۱۱ نصب شد و به الگویی برای سایر سیستمهای حملونقل عمومی تبدیل گردید. از آن زمان، پلهبرقیها در مکانهای مختلفی همچون فروشگاههای بزرگ، هتلها و مراکز خرید نصب شده و توانستند به یکی از اجزای ضروری در ساختار شهری تبدیل شوند.
پلهبرقیها نهتنها بهعنوان ابزاری برای جابجایی عمودی شناخته میشوند، بلکه پیچیدگیهای مهندسی زیادی در طراحی و عملکرد آنها وجود دارد. از موتورهای محرکه گرفته تا سیستمهای ایمنی پیشرفته، هر جزء پلهبرقی با دقت طراحی شده است تا عملکرد بیوقفه، ایمن و کارآمدی را تضمین کند.
در هسته هر پلهبرقی، یک سیستم مکانیکی و الکتریکی پیچیده وجود دارد که حرکت پلهها را امکانپذیر میکند. موتور الکتریکی اصلی، نیروی محرکه پلهبرقی را تأمین کرده و از طریق یک گیربکس، حرکت را به زنجیر پلهها منتقل میکند. این زنجیرها که از فولاد با مقاومت بالا ساخته میشوند، وظیفه به حرکت درآوردن پلهها را دارند.
یکی از اجزای مهم دیگر پلهبرقیها، نردههای متحرک (Handrail) هستند که با سرعتی هماهنگ با حرکت پلهها، برای حفظ تعادل و ایمنی مسافران طراحی شدهاند. این نردهها معمولاً از مواد مقاوم در برابر سایش ساخته میشوند تا در برابر استفادههای مکرر آسیب نبینند و کارکرد طولانیمدت خود را حفظ کنند.
طراحی پلهبرقیها بر اساس استانداردهای دقیق صورت میگیرد تا عملکرد بهینه و ایمنی آنها تضمین شود. برخی از پارامترهای کلیدی طراحی که بر اساس آنها پلهبرقیها ساخته میشوند عبارتند از:
نحوه قرارگیری پلهبرقیها در ساختمانها و فضاهای عمومی تأثیر مستقیمی بر مدیریت جریان حرکت افراد دارد. دو چیدمان اصلی که در پلهبرقیها به کار میروند عبارتند از:
پلهبرقیها همچنین بر اساس محیط نصب به دستههای مختلف تقسیم میشوند: فضای بسته (مانند مراکز خرید و مترو)، فضای نیمهباز (پلهای عابر پیاده) و فضای باز (میادین شهری). هر کدام از این محیطها نیازمند طراحی ویژهای از نظر مقاومت در برابر شرایط جوی و سایر عوامل محیطی هستند.
ایمنی در پلهبرقیها از اهمیت ویژهای برخوردار است. استانداردهای جهانی، بهویژه استاندارد اروپایی EN 115، مرجع اصلی در طراحی، نصب و نگهداری ایمن پلهبرقیها در سراسر جهان به شمار میآید. در ایران نیز، استاندارد ملی ۱۳۸۳۶ بهطور کامل از این استاندارد الگوبرداری شده و برای ایمنی پلهبرقیها در کشور مورد استفاده قرار میگیرد.
برخی از ویژگیهای ایمنی مهم در پلهبرقیها که بر اساس این استانداردها الزامی است عبارتند از:
وجود چنین ویژگیهای ایمنی، پلهبرقیها را به یکی از ایمنترین وسایل حمل و نقل عمودی تبدیل کرده است که برای استفاده در فضاهای عمومی و تجاری مناسب است.
صنعت پلهبرقیها بخشی از بازار جهانی حملونقل عمودی است که با رشد شتابان شهرنشینی، توسعه زیرساختهای شهری و تقاضا برای سیستمهای حملونقل سریع در حال گسترش است. این بازار نهتنها تحت تأثیر تحولات اقتصادی و شهری قرار دارد، بلکه فناوریهای جدید نیز به شدت بر رشد آن تأثیر میگذارند. در این بخش، به بررسی اندازه و پیشبینی رشد بازار پلهبرقی، غولهای صنعتی این حوزه و روندهای جدید فناوری خواهیم پرداخت.
بازار جهانی پلهبرقیها در حال رشد است و پیشبینی میشود که این رشد همچنان ادامه یابد. ارزش بازار جهانی پلهبرقی و آسانسور در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۴۹.۲ میلیارد دلار برآورد شده است، و طبق پیشبینیها، این رقم با نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) ۶.۶٪ تا سال ۲۰۳۲ به ۲۶۵.۲ میلیارد دلار خواهد رسید. برخی تحلیلها پیشبینی کردهاند که بخش پلهبرقیها بهطور خاص رشد بیشتری خواهد داشت و نرخ رشد آن در حدود ۸.۵٪ است.
محرکهای اصلی رشد این بازار عبارتند از:
بازار جهانی پلهبرقیها تحت سلطه تعدادی از شرکتهای بزرگ و معتبر قرار دارد. این شرکتها با تکیه بر تاریخچه طولانی، سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه و شبکههای فروش و خدمات جهانی، توانستهاند سهم قابلتوجهی از بازار را در دست گیرند.
برخی از غولهای صنعت پلهبرقی شامل:
منطقه آسیا-اقیانوسیه بهویژه در چند سال اخیر با توجه به پروژههای عظیم زیربنایی در کشورهای مانند چین و هند، بزرگترین سهم را در بازار جهانی پلهبرقی به خود اختصاص داده است. در این منطقه، تقاضا برای پلهبرقیها بهویژه در پروژههای بزرگ و توسعه زیرساختهای شهری در حال افزایش است.
در عین حال، روندهای جدیدی در حال شکلگیری هستند که میتوانند آینده این صنعت را تغییر دهند. از جمله:
این روندها نشاندهنده تغییرات بنیادین در نحوه طراحی، تولید و استفاده از پلهبرقیها در سراسر جهان است.
صنعت پلهبرقی در ایران بهعنوان یکی از مهمترین ارکان زیرساختهای شهری و حملونقل عمومی، مسیری پر پیچ و خم را طی کرده است. از اولین روزهای واردات پلهبرقیهای خارجی تا روزهای فعلی که ایران به یکی از تولیدکنندگان اصلی پلهبرقی در منطقه تبدیل شده است، این صنعت در ایران تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. در این بخش به بررسی ورود، توسعه و تحولات صنعت پلهبرقی در ایران، از آغاز تا به امروز، خواهیم پرداخت.
ورود پلهبرقیها به ایران به دوران مدرنیزاسیون کشور در دوره پهلوی بازمیگردد. در این زمان، نخستین پلهبرقیها بهصورت وارداتی به ایران آمدند و در فضاهای عمومی و پرتردد نصب شدند. یکی از نخستین پروژههای مهم نصب پلهبرقی در ایران، نصب آنها در فرودگاه مهرآباد تهران و برخی از فروشگاههای بزرگ بود. این نصبها نماد تحولات اقتصادی و اجتماعی در آن زمان بودند و نشاندهنده آغاز استفاده از فناوریهای مدرن در کشور بود.
در سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱)، اولین گامهای جدی در راستای بومیسازی صنعت پلهبرقی در ایران با تأسیس کارخانه ایران شیندلر برداشته شد. این کارخانه با همکاری شرکت معتبر شیندلر سوئیس در شهر صنعتی البرز قزوین تأسیس شد. ایران شیندلر بهعنوان یکی از اولین تولیدکنندگان داخلی، قادر بود تا سالانه ۴۰۰ دستگاه آسانسور و پلهبرقی تولید کند و این اقدام موجب انتقال دانش فنی به کشور و تربیت نیروی متخصص داخلی شد.
این نقطه عطف در تاریخ صنعت پلهبرقی ایران بود که زمینهساز رشد و گسترش تولید داخلی این محصولات شد. با گذشت چند سال، کارخانه دیگری در ابهر با همکاری شرکت هاوس آلمان نیز تأسیس شد و صنعت پلهبرقی ایران مسیر جدیدی را آغاز کرد.
با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و جنگ تحمیلی که پس از آن آغاز شد، صنعت پلهبرقی ایران با چالشهای جدی مواجه گردید. در این دوران، ارتباطات با شرکتهای خارجی قطع شد و کارشناسان خارجی از ایران رفتند، که موجب توقف بسیاری از پروژههای تولید داخلی شد. این دوران، رکودی طولانی در صنعت پلهبرقی ایران ایجاد کرد و به مدت چند سال فعالیتهای مرتبط با این صنعت متوقف شد.
پس از پایان جنگ تحمیلی و با افزایش نیازهای داخلی، صنعت پلهبرقی ایران توانست با تکیه بر دانش فنی باقیمانده از دوران همکاریهای بینالمللی و از طریق مهندسی معکوس، فرآیند احیای این صنعت را آغاز کند. این تحول عمدتاً در دهههای اخیر شتاب گرفت و به تولیدکنندگان داخلی این امکان را داد که با استفاده از تکنولوژیهای نوین، محصولات خود را در بازار داخلی و حتی صادراتی ارائه دهند.
در این مسیر، آقای رامین فتحی که بهعنوان "پدر پلهبرقی ایران" شناخته میشود، نقش اساسی در توسعه و ترویج این صنعت ایفا کرده است. تلاشهای او در زمینه تولید و بومیسازی پلهبرقیها باعث شده تا ایران امروز به یکی از کشورهای پیشرو در این صنعت تبدیل شود. شما میتوانید اطلاعات بیشتر درباره آقای رامین فتحی و دستاوردهای ایشان را در صفحه اختصاصی ایشان در سایت مشاهده کنید.
بازار پلهبرقی ایران، بهرغم چالشهایی که در مسیر خود داشته است، امروز بهعنوان یکی از بخشهای رو به رشد صنعت حملونقل عمودی در منطقه شناخته میشود. این صنعت در ایران ویژگیهای خاصی دارد که آن را از بسیاری از بازارهای دیگر متمایز میکند. در این بخش، به بررسی تقاضای داخلی، ظرفیت تولید، نرخ بومیسازی، بازیگران اصلی، و چالشهای موجود در این صنعت پرداخته میشود.
بازار پلهبرقی در ایران یک بازار خودکفا اما تحت فشار است. با وجود این که تولید پلهبرقیها در کشور به سطح قابلتوجهی از بومیسازی رسیده، هنوز مشکلاتی مانند تأمین قطعات خاص و چالشهای اقتصادی در این حوزه وجود دارد.
نیاز سالانه داخلی: ایران بهطور میانگین نیاز به بیش از ۱۲۰۰ دستگاه پلهبرقی در سال دارد. این نیاز در بخشهای مختلف مانند ساختمانهای تجاری، مراکز خرید، ایستگاههای مترو، و فرودگاهها وجود دارد.
صنعت پلهبرقی ایران شامل طیف وسیعی از شرکتهاست که در زمینه تولید، واردات، نصب و خدمات پس از فروش فعالیت میکنند. برخی از بازیگران اصلی این صنعت عبارتند از:
ایران شیندلر: یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پلهبرقی در ایران است که همکاری با شرکتهای بینالمللی مانند شیندلر سوئیس را در کارنامه دارد.
توانمندی صنعت داخلی در پروژههای بزرگ و پیچیده کشور بهخوبی قابل مشاهده است. برخی از پروژههای برجستهای که از پلهبرقیهای تولید داخلی بهره بردهاند، عبارتند از:
اصفهان سیتی سنتر: این مجموعه عظیم تجاری-تفریحی که یکی از بزرگترین مراکز خرید جهان محسوب میشود، به ۷۲ دستگاه پلهبرقی و ۸ دستگاه پیادهروی متحرک مجهز شده است. این پروژه نمونهای برجسته از توانایی صنعت داخلی در تجهیز پروژههای مقیاس بزرگ است.
بازار پلهبرقی ایران با چالشهای متعددی مواجه است که برخی از آنها شامل مسائل اقتصادی و تحریمها میشود:
با پیشرفت سریع فناوریها، آینده صنعت پلهبرقیها نیز در حال تغییر است. از فناوریهای سبز و پایدار گرفته تا استفاده از هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء (IoT) برای بهبود عملکرد و ایمنی، صنعت پلهبرقی در حال تحول است. این بخش به بررسی روندهای جدید و نوآوریهایی میپردازد که میتوانند شکل آینده این صنعت را در سطح جهانی و در ایران تغییر دهند.
با افزایش توجه جهانی به مسائل زیستمحیطی و کاهش مصرف انرژی، فناوریهای سبز به بخشی از استانداردهای صنعت پلهبرقی تبدیل شدهاند. در حال حاضر، بسیاری از پلهبرقیها بهطور ویژه برای مصرف بهینه انرژی طراحی شدهاند.
یکی از بزرگترین نوآوریها در صنعت پلهبرقی، پیادهسازی سیستمهای هوشمند است که باعث ارتقای عملکرد، ایمنی و کارایی آنها میشود.
علاوه بر کارایی و بهرهوری، تجربه کاربری نیز در حال تبدیل شدن به یکی از اولویتهای مهم صنعت پلهبرقی است. در این راستا، نوآوریهایی در زمینههای ایمنی، بهداشت و طراحی صورت گرفته است.
آینده صنعت پلهبرقی ایران در گرو توانایی آن برای همسویی با روندهای جهانی و همزمان مدیریت چالشهای داخلی است. ایران میتواند با بهرهگیری از این فناوریها، جایگاه خود را در بازار جهانی و منطقهای تقویت کند.
صنعت پلهبرقی از یک نوآوری مکانیکی ساده در قرن نوزدهم، به یک سیستم پیچیده و هوشمند در قرن بیستویکم تکامل یافته است. این تحول نه تنها به دلیل پیشرفتهای فناورانه، بلکه به واسطه نیازهای روزافزون به حملونقل عمودی و کارآمد در فضاهای شهری بوده است. پلهبرقیها امروز نهتنها بخشی از زیرساختهای حملونقل عمومی هستند، بلکه بهعنوان عنصری حیاتی در معماری مدرن و زندگی روزمره در فضاهای عمومی، تجاری و مسکونی شناخته میشوند.
بازار جهانی پلهبرقی با پیشرفتهای تکنولوژیکی، افزایش تقاضای شهری، و روندهای جدید در شهرهای هوشمند در حال تحول است. همچنین، فناوریهای سبز و هوشمند، مانند موتورهای کممصرف، سیستمهای هوشمند نظارت بر عملکرد و پایداری انرژی، نقش پررنگتری در آینده این صنعت خواهند داشت.
در ایران، صنعت پلهبرقی با چالشهای خاص خود، از جمله تحریمها و نوسانات اقتصادی روبهرو است، اما با وجود این چالشها، صنعت پلهبرقی کشور توانسته به خودکفایی در تولید برسد و بهعنوان یکی از بازیگران مهم در بازار داخلی و منطقهای شناخته شود. تلاشهای آقای رامین فتحی، پدر پلهبرقی ایران، در بومیسازی این صنعت و ارتقای کیفیت آن نقشی کلیدی در این موفقیتها ایفا کرده است.
یکی از شرکتهای پیشرو در این صنعت در ایران، الماس ویستا جاوید است. این شرکت که بهویژه در زمینه نصب و خدمات (سرویس پله برقی، تعمیر پله برقی، اورهال پله برقی و ...) پلهبرقیها فعالیت دارد، سهم بزرگی در ارتقای کیفیت و توسعه زیرساختهای پلهبرقی در کشور دارد. پلهبرقی لاین، زیرمجموعهای از الماس ویستا جاوید، بهعنوان یک برند معتبر در تولید و نصب پلهبرقی در ایران شناخته میشود و در پروژههای بزرگ تجاری و صنعتی در سراسر کشور حضور دارد.
این شرکتها با تکیه بر دانش فنی و تجربه بالای خود، علاوه بر تولید پلهبرقیهای با کیفیت، به ارائه خدمات نصب، نگهداری و تعمیرات دورهای نیز پرداخته و به پیشرفت صنعت پلهبرقی در ایران کمک کردهاند. پلهبرقی لاین در زمینه نصب پلهبرقیهای مدرن و کارآمد در پروژههای بزرگ مانند مراکز خرید، ایستگاههای مترو و ساختمانهای اداری موفقیتهای چشمگیری کسب کرده است.
آینده صنعت پلهبرقی در ایران و جهان در گرو همسویی با روندهای جهانی است. ایران با بهرهگیری از فناوریهای نوین و تمرکز بر توسعه سیستمهای کممصرف و هوشمند، میتواند جایگاه خود را در بازارهای داخلی و منطقهای تقویت کند. بهویژه، توجه به پایداری و بهرهوری انرژی، میتواند فرصتی برای رقابت بیشتر در سطح جهانی فراهم آورد.
در نهایت، این صنعت نیازمند همکاری مستمر بین تولیدکنندگان داخلی، دولتها، و شرکتهای بینالمللی برای توسعه و بهبود زیرساختها و تکنولوژیها است. این همکاریها میتوانند به بهبود کیفیت زندگی شهری و بهینهسازی مصرف انرژی در ساختمانها و فضاهای عمومی کمک کنند.
رامین فتحی، پدر پله برقی ایران، با بیش از 10,000 نصب در پروژههای ملی، بنیانگذار فرهنگ مهندسی دقیق در صنعت حملونقل عمودی کشور است. اکنون فرزندش اصلان فتحی میراث او را ادامه میدهد.
عرض استاندارد پله برقی چقدر است؟ راهنمای جامع انتخاب بهترین سایز (۶۰۰، ۸۰۰ و ۱۰۰۰ میلیمتر) بر اساس ظرفیت، ایمنی و هزینههای پروژه.
اجرای کامل تأمین قطعات و نگهداری پلهبرقیهای سنگینکار خط ۶ مترو تهران توسط شرکت پلهبرقی لاین
راهنمای کامل انتخاب پله برقی داخلی، بیرونی و نیمه سرپوشیده با بررسی تفاوتهای فنی، استانداردهای نصب و نگهداری. معرفی مدلهای مقاوم برند پله برقی لاین برای شرایط آبوهوایی مختلف.
پایان ترافیک پلهها! کشف کنید «هوش مصنوعی در پله برقی» چگونه با تشخیص هوشمند جمعیت و مدیریت سرعت، ایمنی را افزایش داده و حرکت روان را متحول میکند.
