استاندارد ملی 13836 مجموعه‌ای از مقررات لازم‌الاجرا برای طراحی، ساخت، نصب و سرویس و نگهداری پله برقی و پیاده‌روهای متحرک در ایران است. این استاندارد که برگرفته از استاندارد اروپایی EN 115 است، با هدف تضمین ایمنی مسافران و جلوگیری از حوادث تدوین شده است. رعایت بندهای این استاندارد برای دریافت گواهی ایمنی ادواری و جلوگیری از مسئولیت‌های کیفری مدیران ساختمان الزامی است.

مقدمه: چرا استاندارد ملی 13836 شوخی‌بردار نیست؟

تصور کنید یک مرکز تجاری شلوغ در ساعت پیک بازدیدکنندگان است؛ ناگهان توقف ناگهانی پله برقی یا گیر کردن لباس یک کودک، شیرینی خرید را به یک فاجعه تبدیل می‌کند. در صنعت تأسیسات، ایمنی یک «انتخاب» نیست، بلکه تنها راه بقاست. استاندارد ملی 13836 دقیقاً همان خط قرمزی است که ایمنی واقعی را از ادعاهای توخالی جدا می‌کند.

بسیاری از کارفرمایان تصور می‌کنند که دریافت گواهی استاندارد صرفاً یک پروسه اداری برای پایان کار است. اما واقعیت چیز دیگری است؛ این استاندارد ترجمه مستقیم و بومی‌سازی شده‌ی استاندارد معتبر EN 115 اروپا است. وقتی از استاندارد ۱۳۸۳۶ صحبت می‌کنیم، در واقع داریم درباره کدهای ایمنی صحبت می‌کنیم که مهندسان آلمانی برای حفظ جان انسان‌ها تدوین کرده‌اند. در تیم فنی پله برقی لاین، ما بارها دیده‌ایم که نادیده گرفتن یک بند کوچک از این قانون، چگونه هزینه‌های سنگین جانی و مالی به بار آورده است.

استاندارد ملی 13836 چیست؟ (نقشه راه قانونی)

برای اینکه در هزارتوی بندهای قانونی گم نشوید، باید بدانید که این استاندارد یک متن یکپارچه نیست. سازمان ملی استاندارد ایران این مبحث را به دو بخش اصلی تقسیم کرده است تا تکلیف سازندگان و بهره‌برداران مشخص باشد. شناخت این تفاوت برای هر مدیر فنی یا مالک ساختمانی حیاتی است.

تفاوت کلیدی بخش اول (1-13836) و بخش دوم (2-13836)

بزرگ‌ترین اشتباه رایج، خلط کردن این دو بخش با یکدیگر است. بیایید ساده‌سازی کنیم:

1. استاندارد ملی 1-13836 (بخش اول): این بخش حکم «شناسنامه تولد» دستگاه را دارد. تمام الزامات مربوط به ساخت و نصب اولیه پله برقی های نو در این بخش آمده است. اگر در حال ساخت یک مجتمع جدید هستید و قصد خرید دستگاه آکبند را دارید، این بخش مربوط به شماست.

2. استاندارد ملی 2-13836 (بخش دوم): این بخش حکم «برگه معاینه فنی» را دارد. این قسمت مخصوص پله برقی های موجود و در حال کار است. اگر پله برقی شما ۱۰ سال پیش نصب شده و حالا نیاز به اورهال یا ارتقای ایمنی دارد، باید طبق الزامات این بخش عمل کنید.

نکته تخصصی لاین:
بسیاری از بازرسان در پروژه‌های قدیمی، به اشتباه با معیارهای «بخش اول» (که سخت‌گیرانه‌تر است) پله‌های قدیمی را مردود می‌کنند. اگر مدیر ساختمان هستید، باید بدانید که طبق قانون، پله برقی قدیمی شما باید با «بخش دوم» سنجیده شود که تمرکزش بر ارتقای ایمنیِ ممکن است، نه کوبیدن و از نو ساختن!

رابطه این استاندارد با EN 115 اروپا

شاید بپرسید چرا باید استاندارد اروپا را بشناسیم وقتی در ایران هستیم؟ پاسخ ساده است: تکنولوژی پله برقی در ایران بومی نیست و اکثر موتورها و سیستم‌های کنترلی وارداتی یا مونتاژ هستند.

استاندارد ملی 13836 در واقع پذیرش (Adoption) استاندارد EN 115 است.

• ملی 1-13836 = EN 115-1

• ملی 2-13836 = EN 115-2

در شرکت پله برقی لاین، ما به دلیل همکاری نزدیک با تکنولوژی‌های روز (نظیر لاین لیفت آلمان)، بازرسی‌ها و چک‌لیست‌های نگهداری خود را حتی سخت‌گیرانه‌تر از استاندارد ملی و منطبق با آخرین ویرایش EN 115 انجام می‌دهیم. این یعنی وقتی پله برقی شما توسط تیم ما سرویس می‌شود، نه تنها استاندارد ایران، بلکه استانداردهای جهانی را پاس کرده است.

به طوز خلاصه استاندارد ملی 13836 قانون مرجع ایمنی پله برقی در ایران و برگرفته از EN 115 اروپا است. این استاندارد دو بخش دارد: بخش ۱ برای نصب پله‌های نو و بخش ۲ برای ایمن‌سازی پله‌های قدیمی. شناخت این تفکیک برای جلوگیری از هزینه‌های اضافی در بازرسی‌ها ضروری است.

الزامات حیاتی در نصب پله برقی (طبق بخش ۱ استاندارد)

وقتی صحبت از نصب یک پله برقی جدید می‌شود، معماران معمولاً به زیبایی فکر می‌کنند و کارفرمایان به قیمت؛ اما استاندارد ملی 1-13836 فقط به یک چیز فکر می‌کند: فیزیک بدن انسان و ایمنی مسافر. رعایت دقیق این الزامات در فاز طراحی و نصب، نه تنها شرط دریافت پایان کار است، بلکه از هزینه‌های سنگین اصلاحات بعدی جلوگیری می‌کند.

در ادامه، دو پارامتر کلیدی را بررسی می‌کنیم که بازرسان استاندارد هیچ‌گونه اغماضی در مورد آن‌ها ندارند.

زاویه شیب و سرعت مجاز؛ خط قرمزهای ایمنی

در طراحی پله برقی، رابطه مستقیمی بین «زاویه شیب» و «سرعت حرکت» وجود دارد. نمی‌توانید هر شیبی را با هر سرعتی ترکیب کنید. استاندارد برای حفظ تعادل مسافران (به‌ویژه سالمندان)، محدودیت‌های سفت و سختی تعیین کرده است:

1. زاویه ۳۰ درجه: این استانداردترین شیب برای پله برقی است. برای اکثر ارتفاعات و سرعت‌ها (تا ۰.۷۵ متر بر ثانیه) مجاز است و راحت‌ترین تجربه سفر را برای مسافر ایجاد می‌کند.

2. زاویه ۳۵ درجه: استفاده از این شیب مشروط است! طبق استاندارد، تنها در صورتی مجاز به استفاده از شیب ۳۵ درجه هستید که:

   • ارتفاع جابجایی (Rise) کمتر از ۶ متر باشد.

   • سرعت نامی پله برقی از ۰.۵ متر بر ثانیه تجاوز نکند.

محدودیت‌های استاندارد و کاربرد سرعت‌های پله‌برقی

تیم مهندسی پله برقی لاین در زمان مشاوره اولیه، با محاسبه دقیق ترافیک (Traffic Analysis) و محدودیت‌های معماری، بهترین ترکیب شیب و سرعت را پیشنهاد می‌دهد تا هم استاندارد رعایت شود و هم استهلاک قطعات کاهش یابد.

فضای ایمن در ورودی و خروجی (Free Space)

یکی از شایع‌ترین دلایل مردودی در بازرسی‌های اولیه، عدم رعایت «فواصل ایمن» در پاگردهاست. استاندارد 13836 تأکید دارد که مسافر پس از پیاده شدن از پله برقی، باید فضای کافی برای توقف یا حرکت داشته باشد تا ازدحام جمعیت باعث سقوط افراد روی شانه‌های پله نشود.

• فضای آزاد جلوی پله: باید حداقل فضایی به عمق ۲.۵۰ متر از انتهای دستگیره (Newel) تا اولین مانع ثابت (مثل دیوار یا ستون) وجود داشته باشد. اگر عرض خروجی به اندازه کافی (بیش از ۲ متر) باشد، این عمق می‌تواند طبق تبصره‌هایی به ۲.۰۰ متر کاهش یابد.
• ارتفاع بالاسری (Headroom): در تمام طول مسیر پله برقی، فاصله عمودی بین لبه پله تا سقف یا هر مانع هوایی باید حداقل ۲.۳۰ متر باشد تا خطر برخورد سر وجود نداشته باشد.

نکته تخصصی از زبان تکنسین:
ما در پروژه‌های زیادی دیده‌ایم که سازه ساختمان اجرا شده و بعد کارفرما برای خرید پله برقی اقدام می‌کند. بزرگترین چالش، تداخل تیرهای سقف با ارتفاع مجاز (Headroom) است. گاهی مجبور می‌شویم چیدمان پله را تغییر دهیم یا سازه را اصلاح کنیم. توصیه اکید پله برقی لاین این است که قبل از بتن‌ریزی سقف‌ها، حتماً نقشه جانمایی پله برقی را با مشاور استاندارد نهایی کنید.

به طور خلاصه رعایت نسبت صحیح زاویه (۳۰ یا ۳۵ درجه) با سرعت پله برقی طبق استاندارد 1-13836 الزامی است. همچنین تامین فضای آزاد ۲.۵ متری در پاگردها و ارتفاع ۲.۳ متری در طول مسیر، از شروط اصلی دریافت تاییدیه نصب است که باید در مرحله معماری دیده شود.

قوانین ارتقای ایمنی پله برقی‌های قدیمی (طبق بخش ۲ استاندارد)

تکنولوژی و قوانین ایمنی در جا نمی‌زنند. پله برقی‌ای که ۲۰ سال پیش نصب شده و در زمان خودش «ایمن» محسوب می‌شده، امروز ممکن است طبق استانداردهای جدید یک «تله خطرناک» باشد. استاندارد ملی 2-13836 (معادل EN 115-2) دقیقاً برای پر کردن این شکاف تدوین شده است.

این بخش از استاندارد به مالکان و مدیران فنی می‌گوید: «شما مجبور نیستید دستگاه قدیمی را دور بیندازید، اما مجبورید آن را به سطح ایمنی قابل قبولِ امروز برسانید.» در فرآیند اورهال (Overhaul) که توسط تیم پله برقی لاین انجام می‌شود، تمرکز ما فقط بر «کار کردن» دستگاه نیست، بلکه بر «پاس کردن» الزامات سخت‌گیرانه زیر است:

سیستم ترمز و توقف اضطراری؛ استانداردهای جدید چه می‌گویند؟

در پله‌های قدیمی، ترمزها معمولاً مکانیکی و فرسایشی هستند که به مرور زمان تنظیمات خود را از دست می‌دهند. اما استاندارد ۱۳۸۳۶ در مورد سیستم ترمز شوخی ندارد. طبق این استاندارد، سیستم ترمز باید بتواند پله برقی را با بار کامل (در شلوغ‌ترین ساعات) در یک مسافت مشخص متوقف کند.

• مسافت توقف (Stopping Distance): ترمز نباید آنقدر تیز باشد که مسافران پرت شوند و نباید آنقدر کند باشد که حادثه گسترش یابد.
• نظارت الکتریکی: یکی از مهم‌ترین ارتقاهایی که ما در بازسازی انجام می‌دهیم، نصب سنسورهای نظارت بر ترمز است. اگر لنت ترمز تمام شده باشد یا فک ترمز باز نشود، پله نباید استارت بخورد. پله‌های قدیمی فاقد این هوشمندی هستند و این یعنی نقض مستقیم استاندارد.

جلوگیری از گیر کردن (Entrapment)؛ الزامات فاصله پله و اسکرت

بیشترین آمار حوادث پله برقی مربوط به گیر کردن کفش (به‌خصوص دمپایی کودکان) در فاصله بین کناره پله (Step) و دیواره ثابت (Skirt) است. استاندارد ملی 13836 برای به صفر رساندن این ریسک، دو قانون حیاتی دارد که در بازرسی‌های ادواری به شدت چک می‌شود:

1. مدیریت فواصل (Gap): فاصله بین لبه پله و دیواره اسکرت نباید از ۴ میلی‌متر بیشتر باشد. در پله‌های قدیمی، به دلیل استهلاک و لقی ریل‌ها، این فاصله اغلب بیشتر می‌شود که خطر بلعیده شدن پا را ایجاد می‌کند.
2. الزام نصب برس‌های ایمنی (Skirt Deflector): اگر پله برقی شما قدیمی است و برس ایمنی (همان فرچه‌های زرد یا مشکی کنار پله) ندارد، شما قطعاً استاندارد را نقض کرده‌اید. طبق استاندارد جدید، نصب این تجهیزات برای کاهش احتمال برخورد کفش با دیواره ثابت الزامی است.

نکته تخصصی لاین:
بسیاری از مشتریان ما می‌پرسند: پله ما سالم می‌چرخد، چرا بازرس استاندارد آن را خاموش کرد؟ پاسخ معمولاً در "تست ضربه" (Impact Test) دیواره‌هاست. اگر ورق‌های اسکرت پله برقی شما قدیمی شده و با فشار پا خم می‌شوند (Deflection)، حتی با داشتن برس ایمنی هم مردود می‌شوید. در اورهال‌های تخصصی پله برقی لاین، ما در صورت نیاز زیرسازی اسکرت‌ها را تقویت می‌کنیم تا صلبیت لازم طبق استاندارد تامین شود.

به طور خلاصه استاندارد ملی 2-13836 مالکان پله‌های قدیمی را ملزم به ارتقای سیستم‌های ایمنی می‌کند. مهم‌ترین موارد شامل اصلاح سیستم ترمز، تنظیم فاصله پله تا دیواره (حداکثر ۴ میلی‌متر) و نصب اجباری برس‌های ایمنی (Deflectors) برای جلوگیری از گیر کردن اعضای بدن مسافران است.

چک‌لیست بازرسی و نگهداری (PM) طبق استاندارد ملی

آیا می‌دانید طبق قانون، مسئولیت هرگونه حادثه در پله برقی که فاقد «قرارداد سرویس و نگهداری معتبر» باشد، مستقیماً با مدیر ساختمان است؟ استاندارد ملی 13836 نگهداری را یک امر سلیقه‌ای نمی‌داند، بلکه آن را به عنوان یک الزام فرآیندی تعریف می‌کند.

در پله برقی لاین، ما نگهداری را صرفاً «تمیز کردن و روغن‌کاری» نمی‌بینیم. نگهداری پیشگیرانه (PM) بر اساس استاندارد، یعنی اجرای تست‌هایی که تضمین کند ایمنی دستگاه در طول زمان افت نکرده است.

تناوب سرویس‌ها: ماهانه یا فصلی؟

استاندارد صراحتاً توصیه می‌کند که بازرسی‌ها باید در فواصل زمانی منظم انجام شود. عرف مهندسی و الزامات شرکت‌های بازرسی در ایران بدین صورت است:

1. سرویس ماهانه (General Service): شامل بازدید عمومی، روانکاری زنجیر اصلی و استپ‌چین، بررسی سر و صداهای غیرعادی و نظافت اتاقک موتورخانه.
2. سرویس ایمنی (Safety Check): در هر بازدید، تمام «میکروسوئیچ‌های ایمنی» باید به صورت دستی تست شوند. این یعنی سرویس‌کار باید عمداً خطا ایجاد کند (مثلاً شانه را فشار دهد) تا ببیند آیا پله متوقف می‌شود یا خیر.
3. بازرسی ادواری سالانه: این همان آزمونی است که توسط شرکت‌های بازرسی مورد تایید اداره استاندارد انجام می‌شود تا «گواهی سلامت» صادر شود. بدون داشتن سوابق سرویس ماهانه (Logbook)، دریافت این گواهی تقریبا غیرممکن است.

آیتم‌هایی که باعث رد شدن گواهی استاندارد می‌شوند

طبق تجربیات ما در پروژه‌های مختلف، این ۳ مورد بیشترین دلیل مردودی پله برقی‌ها در چک‌لیست استاندارد 13836 هستند:

• شکستگی دندانه‌های شانه (Comb Plate Teeth): اگر حتی یک دندانه از صفحات شانه ورودی یا خروجی شکسته باشد، پله برقی استاندارد را پاس نمی‌کند. دلیل آن خطر گیر کردن بند کفش یا لباس در فضای خالی ایجاد شده است.
• عملکرد نادرست هندریل (Handrail): سرعت حرکت دستگیره لاستیکی باید با سرعت پله‌ها هماهنگ باشد (اختلاف کمتر از ۲٪). اگر دستگیره کندتر حرکت کند یا روی ریل سر بخورد، باعث برهم خوردن تعادل مسافر و سقوط او می‌شود.
• نقص در روشنایی (Lighting): نورپردازی در ناحیه ورود و خروج (Comb Line) باید شدت کافی (حداقل ۵۰ لوکس) داشته باشد تا مسافر مرز بین صفحه ثابت و پله‌های متحرک را به وضوح ببیند.

نکته تخصصی لاین:
یک تفاوت بزرگ بین سرویس‌کار معمولی و متخصص استاندارد وجود دارد: مستندسازی. در پله برقی لاین، ما برای هر دستگاه یک "شناسنامه فنی" تشکیل می‌دهیم. تمام قطعات پله برقی تعویضی، تاریخ سرویس‌ها و نتایج تست ترمز در آن ثبت می‌شود. چرا این مهم است؟ چون اگر روزی حادثه‌ای رخ دهد، این دفترچه گزارش تنها مدرک حقوقی مدیر ساختمان در دادگاه است که ثابت می‌کند وظایف مدیریتی خود را طبق استاندارد انجام داده است.

به طور خلاصه نگهداری پله برقی طبق استاندارد 13836 فراتر از نظافت است و شامل تست‌های عملکردی ماهانه میکروسوئیچ‌ها و سیستم‌های ایمنی می‌شود. مواردی مانند شکستگی دندانه‌های شانه، لغزش هندریل و نور کم، از خط قرمزهای بازرسان هستند. داشتن قرارداد سرویس معتبر و دفترچه سوابق (Logbook)، سپر ایمنی مدیران در برابر مسئولیت‌های حقوقی است.

مسئولیت‌های حقوقی مالکان در برابر استاندارد 13836

این بخش را با دقت بیشتری بخوانید چون مستقیماً با آزادی و سرمایه شما سر و کار دارد. در قوانین قضایی ایران، مسئولیت حوادث ناشی از آسانسور و پله برقی بر عهده «مدیر ساختمان» یا «مالک» است.

طبق رویه قضایی، اگر حادثه‌ای رخ دهد و کارشناس رسمی دادگستری تشخیص دهد که پله برقی فاقد «تاییدیه استاندارد معتبر» بوده است، مدیر ساختمان مقصر صد درصد شناخته می‌شود. حتی اگر شرکت بیمه داشته باشید، بیمه می‌تواند با استناد به «عدم رعایت الزامات قانونی (استاندارد 13836)» از پرداخت دیه خودداری کند.

ساده‌ترین راه برای فرار از این کابوس حقوقی، داشتن قرارداد سرویس و نگهداری با شرکت دارای پروانه طراحی و مونتاژ (مانند پله برقی لاین) و دریافت گواهی‌های ادواری است.

سوالات متداول (FAQ)

۱. آیا استاندارد 13836 برای پله برقی‌های قدیمی هم اجباری است؟ بله. طبق بخش دوم استاندارد (2-13836)، پله برقی‌های قدیمی باید تحت فرآیند «ارتقای ایمنی» یا اورهال قرار گیرند تا ریسک‌های موجود به سطح قابل قبول برسند. قدیمی بودن دستگاه دلیلی بر معافیت از قانون نیست.

۲. گواهی استاندارد پله برقی چقدر اعتبار دارد؟ گواهی ایمنی صادر شده توسط شرکت‌های بازرسی معمولاً یک سال اعتبار دارد. پس از آن، باید مجدداً درخواست بازرسی ادواری ثبت شود. اما سرویس و نگهداری باید به صورت ماهانه انجام شود.

۳. مهم‌ترین دلیل مردودی پله برقی در بازرسی استاندارد چیست؟ سه عامل اصلی شامل: ۱. عدم عملکرد صحیح سیستم ترمز (Stopping Distance)، ۲. فاصله غیرمجاز بین پله و دیواره (بیش از ۴ میلی‌متر) و ۳. شکستگی دندانه‌های شانه ورودی/خروجی است.

۴. تفاوت استاندارد EN 115 با استاندارد ملی 13836 چیست؟ استاندارد ملی 13836 ترجمه و بومی‌سازی شده‌ی استاندارد اروپایی EN 115 است. در واقع EN 115 مرجع اصلی است و رعایت استاندارد ملی ایران به معنای انطباق با اصول کلی استاندارد اروپاست.

جمع‌بندی: ایمنی، خط پایان نیست؛ مسیر است

استاندارد ملی 13836 یک برگه کاغذ برای قاب کردن روی دیوار نیست؛ این استاندارد زبان مشترک مهندسی برای حفظ جان انسان‌هاست. چه در مرحله نصب (بخش ۱) و چه در مرحله بهره‌برداری و اورهال (بخش ۲)، رعایت این الزامات تفاوت بین یک «سفر ایمن» و یک «حادثه تلخ» را رقم می‌زند.

ما در پله برقی لاین (نماینده تکنولوژی لاین لیفت آلمان)، معتقدیم که ایمنی نباید فدای هزینه شود. تخصص ما شناسایی نقاط کور و خطرناک در پله برقی‌های شما و ارتقای آن‌ها به سطح استانداردهای روز دنیاست. فراموش نکنید، هزینه پیشگیری و نگهداری استاندارد، همیشه کمتر از هزینه حوادث و جریمه‌های قانونی است.

آیا از ایمنی پله برقی ساختمان خود مطمئن نیستید؟ نگذارید حوادث شما را غافلگیر کنند. برای بررسی وضعیت استاندارد پله برقی، اورهال تخصصی و دریافت مشاوره رایگان، همین حالا با تیم مهندسی پله برقی لاینتماس بگیرید.